Het lijkt er op dat steeds meer mensen last hebben van zintuigprikkels. Ze zijn overgevoelig voor bepaalde zintuigprikkels en raken daardoor overprikkeld. De oplossing wordt dan gezocht in het zo veel mogelijk vermijden met het in aanraking komen met de betreffende zintuigprikkels. Hoewel dat een begrijpelijk strategie is, en ook in zekere mate zorgt dat iemand minder gauw overprikkeld raakt, is het toch vaak niet de enige of de beste oplossing. Vaak gaat het overprikkeld zijn gepaard met ondergevoeligheid voor bepaalde zintuigprikkels en is hij of zij ook onderprikkeld. Om het tegelijk voorkomen van over- en onderprikkeldheid te kunnen begrijpen, moeten we naar de manier van verwerking van zintuigprikkels kijken.     

 

De verwerking van zintuigprikkels:
De zintuigen hebben eenvoudig gezegd twee taken: het waarschu­wen voor gevaar en het opnemen van informatie. Iedere zintuigprikkel heeft een waarschuwend vermogen en geeft ook een stukje informatie. De verhouding tussen die twee is niet bij alle zintuigprikkels hetzelfde. Sommige zintuigprikkels hebben een groter waarschuwend vermogen dan andere zintuigprikkels. De mens selecteert de zintuigprikkels die op hem af komen en ‘kiest’ welke taak aan de orde is: waarschuwen voor gevaar of informatie opnemen. Dit ‘kiezen’ gebeurt grotendeels onbewust. In het algemeen heeft het waarschuwen voor gevaar voorrang. Het waarschuwend vermogen bepaalt de functie van een zintuigprikkel. Er kunnen drie verschillende manieren van reageren op zintuigprikkels worden onderscheiden.  Bij elke zintuigprikkel die op ons af komt, maken we steeds opnieuw ‘een keuze’ wat we met die zintuigprikkel gaan doen. De drie manieren zijn:

 

 

    

 

 

 Schema verwerking van zintuigprikkels 

 

  

Zintuigprikkels langs ons heen laten gaan.  Deze zintuigprikkels hebben een laag waarschuwend vermogen en worden daardoor niet of bijna niet opgemerkt. We besteden er in ieder geval geen aandacht aan. Dat zijn vooral bekende prikkels zoals de vertrouwde geluiden in ons huis en de kleren die onze huid aanraken. Het is nuttig dat een groot aantal prikkels niet tot ons bewustzijn doordringen. Hierdoor kunnen we onze aandacht op de meer relevante zintuigprikkels gericht houden.

 

Indien iemand overprikkeld is heeft hij last van of wordt te snel gewaarschuwd door prikkels die hij eigenlijk beter langs zich heen kan laten gaan. Er is dan vaak een directe overgang van prikkels niet opmerken, langs je heen laten gaan, naar er last van hebben. De ondergevoeligheid voor zintuigprikkels, ze langs je heen laten gaan, en de overgevoeligheid, er teveel door waarschuwd te worden gaan bijna direct in elkaar over. In beide gevallen worden de zintuigprikkels niet of onvoldoende gebruikt in een motorische handeling - de sensomotorische integratie. (Linker schema van de afbeelding: Van overleven naar beleven.) Door bij iemand die overprikkeld is dan vooral prikkels weg te nemen, kan hij, bijna als en prikkelzoekende reactie, nog meeer gaan reageren op prikkels die hij eigenlijk langs zich heen moet laten gaan. De over- en ondergevoelihgheid voor het gebruik van zintuigprikkels ligt als het ware dicht bij elkaar en kan van het ene moment in het andere in elkaar overgaan. Deze manier van prikkelverwerking is vooral gericht op overleving en zien we vaak bij mensen met autisme.   

 

Bij iemand die gauw overprikkeld is, kunnen we het beste op zoek naar prikkels die hij kan gebruiken in zijn dagelijkse handelingen. Op die manier worden de zintuigprikkels geïntegreerd door het motorisch handelen - de sensmotorische integratie. We gaan op zoek naar prikkels die hij prettig vindt en waar hij iets mee kan. We vergroten daarmee de op beleving gerichte prikkels, het 'middenstuk' van het schema. (Rechter schema van de afbeelding: Van overleven naar beleven.) Hierdoor zorgen we er ook voor dat de over- en ondergevoeligheidsreacties niet voortdurend in elkaar overgaan. We zetten er als het ware een dam tussen.

Om  belevingsgericht gedrag uit te lokken is het belangrijk om te zorgen voor (extra) proprioceptieve informatie, dat is informatie uit spieren en gewrichten. We zorgen er zo voor dat iemand betrokken is bij wat hij doet. Dat kunnen we doen door: